vrijdag, juni 29, 2012

"Ils jetèrent l’argent par les fenêtres"


Sinds een aantal weken zit uw dienaar naarstig over archiefmateriaal gebogen om zijn doctoraat uit te schrijven, in de hoop het te kunnen afronden in de lente van 2013. Afgaande op de meest populaire woorden in het hoofdstuk over de Quadruple Alliantie, waaraan ik nu bezig ben, zou je denken dat ik schrijf over de financiële crisis van vandaag... Het gaat uiteraard over de gelinkte klassieke crisissen van de bank en handelscompagnie van John Law in Frankrijk, en de South Sea Bubble in Engeland. Toevallig vallen die samen met de multilaterale interventie tegen Spanje in 1719. De Britse bubbel komt iets later dan de Franse, maar ontwikkelt zich op hetzelfde moment. 

Uiteraard is niet het economisch-financiële, maar het juridische en politieke aspect het meest prominente in de correspondentie van de opeenvolgende Britse ambassadeurs in Parijs. De archieffondsen in Kew (National Archives), waar ik in 2009 drie maanden verbleef, bevatten een zeer volledige inventaris van de snel veranderende wetgeving die toen werd uitgevaardigd (vergelijk met vandaag: om de maand een eurocrisistop om de kwalijke gevolgen van het gebruik van "la planche à billets" in de zuidelijke Euro-landen te remediëren) om eerst de waarde van de compagnie op te drijven, wat voor rentedaling, maar ook kapitaalvlucht en prijsstijgingen zorgde, en vervolgens via geleidelijke devaluatie het overtollige papiergeld weg te krijgen. Een aantal politieke protagonisten in Frankrijk (zoals de hertog van Bourbon, die in 1723-1726 eerste minister wordt, na de dood van de Regent) en Engeland (bijna iedereen in de Whig-partij) had aandelen in beide speculatiemachines, wat uiteraard opnieuw aanleiding gaf tot afrekeningen en combines.

Het basisprobleem is een van publieke financiën: zowel Frankrijk als Engeland torsten een grote staatsschuld ten gevolge van de Spaanse Successieoorlog (grosso modo 1701-1714). 

In beide gevallen werd die schuld geparkeerd bij een vennootschap. De faramineuze winsten uit overzeese handel (in het Franse geval: Louisiana, in het Britse: de slavenhandel voor de Spaanse kolonies) zouden dan moeten dienen om zowel de staatsschuld af te betalen, als dividenden uit te keren aan de aandeelhouders. Het idee dat handel binnen Europa een zero-sumgame was, en extra goud enkel uit de kolonies kon komen, bestond al tijdens de Successieoorlog en was essentieel om bij de vrede van Utrecht tot een akkoord te komen: het openstellen van de Spaanse kolonies voor de Britten (via een jaarlijks vrij schip op stapelstad Cadiz) en het toekennen van het slavenhandelmonopolie werden gezien als commerciële gelukbrengers. Ook al toont historisch onderzoek aan dat Engeland in de feiten eerder via smokkelhandel, of de handel op Brazilië, zijn fortuin gemaakt heeft.

Hoewel het systeem er in Frankrijk (waar de compagnie ook de belastingen mocht innen) voor zorgde dat de de facto interest op overheidsobligaties sterk daalde (van 4% naar 2%; Mario Monti zou met een dergelijke daling waarschijnlijk bijzonder in zijn nopjes zijn), en zo de onproductieve rentiersklasse (= adel, clerus, magistratuur; denk vandaag aan de Duitse gepensioneerden met veel spaargeld) een deel onteigend werd, bleek de waarde van de compagnie louter speculatief. 

Slimme investeerders trokken hun geld op tijd weg, en zetten het om in luxegoederen of onroerend goed. De klerenwinkels in de Rue Saint-Honoré, "qui, ci-devant, avait fourni de quoi vêtir superbement toute la France et ses voisines se trouvait alors comme épuisée"; waren in een mum van tijd "leeggeshopt". Al snel bleek echter dat de truc met het papiergeld enkel kon werken voorzover aandeelhouders hun kapitaal in de vennootschap immobiliseerden. Toen ze hun fictieve winst omzetten in goud en effectief papiergeld begonnen uit te geven, crashte de compagnie, en dus ook de waarde van het papiergeld, dat aan haar beurswaarde gelinkt was. Alles wordt schitterend uitgelegd in La Banqueroute de Law van de Franse centristische politicus Edgar Faure (verschenen in de Gallimard-reeks 30 journées qui ont fait la France).

donderdag, juni 21, 2012

Louis XIV illustré



Een zeer sterk aan te raden boek: Der Sonnenkönig und seine Feinde, het Habilitations-proefschrift (een soort tweede doctoraat) van prof. Heindrik Ziegler (Kunstgeschiedenis, Hamburg, sprak begin mei in Oxford op de Louis XIV Outside/In-conferentie).

Ziegler bespreekt er de immense Ludovicaanse iconografische propaganda in politiek/militaire context, met inbegrip van de Europese tegenreacties. Voortbouwend op Peter Burke's werk over 'the making of louis XIV' brengt hij een op primaire bronnen gebaseerd, gedetailleerd en grondig geïllustreerd boek (hardcover, A4), waarvan ik geen gelijke ken voor historici. Zijn prijs meer dan waard. De glanzende bladzijden wemelen van de afbeeldingen die ik gebruikt heb (Hollandse spotprenter naar Romeyn De Hooghe), of had willen gebruiken (Almanach Royal) voor mijn eigen boek.

maandag, juni 18, 2012

De Gaulle à Matignon

 

Les lundis de l'histoire (een van de uitstekende historische uitzendingen op France Culture) besteedde op 28 mei tijd aan Georgette Elgey, gerespecteerd modern historica met een zeer aangename pen. Elgey schrijft al jaren aan een dikke geschiedenis van de Vierde Franse Republiek (1944-1958), die van de Algerijnse en Suez-crisissen uitliep op het terugroepen van generaal de Gaulle door René Coty. Het recentste deel van haar magnum opus heeft als titel "de Gaulle à Matignon". Toen Coty de Gaulle terughaalde, was dat formeel als eerste minister, om een grondwetsherziening voor te bereiden en te regeren met bijzondere machten.

Elgey (°1929) -die de periode zelf beleefd heeft als jonge journaliste, met een duidelijk gaullistisch etiket- vertelt in haar onderhoud met Philippe Levillain onder meer dat het fameuze artikel "49-3" van de Franse Grondwet, dat de regering in staat stelt om tegen het parlement in een wetsvoorstel te laten goedkeuren (intussen ingeperkt door de grondwetsherziening van 2008), eigenlijk een idee is van... de socialistische eerste minister Guy Mollet, en niet van de Gaulle zelf.

De uitzending valt hier te beluisteren.

vrijdag, juni 15, 2012

Doctoraatsverjaardagskalender


 

Ter gelegenheid van de 287ste verjaardag van de benoeming van kardinaal André-Hercule de Fleury tot eerste minister van Frankrijk in 1726, een lijstje van data die maken. Men kan in het leven van een doctorandus (mits het onderwerp voldoende ruim is) elke dag wel iets anders herdenken. Een (zeer) willekeurige selectie:

Januari


  • 4 januari 1717: triple alliantie tussen Frankrijk en Groot-Brittannië-Staten-Generaal 
  • 8 januari 1719: Franse oorlogsverklaring aan Spanje
  • 9 januari 1722: Spaanse Infanta Maria Anna Victoria en Mlle de Beaujolais (dochter Filips van Orléans) worden uitgewisseld op het Fazanteneiland (zoals in 1659 Maria Theresia van Habsburg en Lodewijk XIV)
  • 10 januari 1724: troonsafstand Filips V ten gunste van zoon Luis 
  • 12 januari 1726: avonturier Ripperda vertrekt uit Wenen terug naar Madrid om eerste minister te worden
  • 12 januari 1726: Landgraaf Hessen-Kassel treedt toe tot de alliantie van Hannover: 12 000 man in ruil voor £ 12 500 subsidies
  • 17 januari 1724: Karel VI ondertekent de expectatieve investituur van Don Carlos voor Parma, Piacenza en Toscane
  • 19 januari 1713: Townshend-Barrièretraktaat (bijzonder gunstig voor de Staten-Generaal)
  • 20 januari 1731: overlijden van de hertog van Parma => Keizerlijke troepen bezetten zijn hertogdom als rijksleen 
  • 20 januari 1727: King's Speech (Lagerhuis): beschuldigt Spanje en Keizer van groot katholieke complot tegen protestantse monarchie
  • 24 januari 1737: Karel VI geeft schoonzoon Frans van Lotharingen de investituur voor het Groothertogdom Toscane
  • 26 januari 1724: effectieve opening van het Congres van Cambrai 
  • 28 januari 1731: Spanje repudieert officieel het verdrag van Sevilla, verwijt bondgenoten laksheid
Februari
 

  • 1 februari 1733: overlijden Augustus II de Sterke van Saksen-Polen, de man met de "365 bastaarden"
  • 5 februari 1718: Statute 5 George I cap 21 tegen de Compagnie van Oostende
  • 5 februari 1721: overlijden diplomatiek genie James Stanhope (overmatig drankgebruik)
  • 8 februari 1725: overlijden Peter de Grote
  • 10 februari 1701: Act of Settlement: geen katholieke prins op de Britse troon, geen vreemdelingen in publieke betrekkingen; geen buitenlandse verblijven monarch zonder parlementaire instemming
  • 12 februari 1717: katholieke pretendent James III uitgewezen uit Avignon
  • 15 februari 1729: geheim verdrag tussen Lodewijk XV en de Wittelsbachs: Gullik en Berg worden aan hen toegewezen, in ruil voor neutraliteit in geval van een oorlog met de Keizer
  • 17 februari 1720: Spanje treedt toe tot de Quadruple Alliantie en opent zo de weg naar het congres van Cambrai
  • 20 februari 1715: uitdoving apostolische (pauselijke) aanspraken op Sicilië 
  • 20 februari 1737: val van Chauvelin als secrétaire d'état des affaires étrangères en garde des sceaux, verdwijnt naar zijn kasteel in Grosbois
  • 21 februari 1725: Lodewijk XV overeet zich aan chocolade-bonbons (diablotins) en veroorzaakt zo een grote diplomatieke crisis
  • 28 februari 1733: Keizer geeft investituur voor hertogdommen Bremen en Verden aan George II van Hannover-Groot-Brittannië
Maart
 

  • 6 maart 1714: verdrag van Rastatt tussen Louis XIV en Karel VI 
  • 6 maart 1728: Pardoverdrag (Frankrijk-Groot-Brittannië-Spanje) ter uitvoering van de Parijse preliminaria (zie 31 mei 1727) 
  • 8 maart 1725: Monsieur le Duc zegt officieel geplande huwelijk tussen Lodewijk XV en Maria Anna Victoria af
  • 10 maart 1731: verdrag van Wenen tussen Keizer en Groot-Brittannië: definitief einde Oostendse Compagnie
  • 13 maart 1734: Rijksdagsbesluit over oorlog tegen Frankrijk 
  • 13 maart 1713: registratie van de verzakingsverklaringen van de hertogen van Orléans en Berry (t.a.v. de Spaanse troon) in het Parlement van Parijs
  • 15 maart 1726: Oostenrijkse ambassadeur Palm uitgewezen na leveren munitie aan de Tory-oppositie
  • 20 maart 1730: Orry aangesteld tot contrôleur-général des finances (één van de meest succesvolle Franse ministers van financiën ooit, die zelfs tot een evenwicht in de rekeningen komt...)
  • 27 maart 1721: alliantie- en vriendschapsverdrag van Buen Retiro, dubbelhuwelijk tussen Frankrijk en Spanje
April
 
  • 9 april 1727: Britse ambassadeur Saint-Saphorin uitgewezen uit Wenen
  • 11 april 1713: verdragen van Utrecht 
  • 12 april 1724: Carteret in interne Whig-oorlog gedegradeerd van secretary of state for the Southern Department tot Lord Lieutenant voor Ierland
  • 13 april 1716: alliantie tussen Karel VI en Venetië tegen de Sultan
  • 16 april 1715: alliantie tussen Hannover (Groot-Brittannië) en Pruisen tegen Zweden (Noorse Oorlog)
  • 19 april 1713: Pragmatieke Sanctie Karel VI 
  • 21 april 1736: dood Eugenius van Savoye in Wenen
  • 23 april 1726: Britse admiraal Hosier blokkeert Spaanse zilvervloot in de Caraïben
  • 26 april 1723: Lodewijk XV zet de bastaarden van Lodewijk XIV een stap terug in de erfopvolging
  • 27 april 1719: Oostends schip Marquis de Prié wordt in beslag genomen door de VOC voor kaap Lahou
  • 28 april 1724: eerste plenaire zitting op het congres van Cambrai
  • 30 april 1725: vredes- en alliantieverdrag tussen Karel VI en Filips V, onderhandeld door de avonturier Ripperda; laat Congres van Cambrai spaak lopen
  • 30 april 1737: publicatie van Cornelius Van Bynkershoeks Quaestionum Juris Publici Libri Duo
Mei
 
  • 6 mei 1720: wapenstilstand en ontruiming Sicilië
  • 8 mei 1720: wapenstilstand en ontruiming Sardinië
  • 11 mei 1718: stabilisatie-edict van de Regent: cours tyrannique aan de louis d'or en de zilveren écus
  • 15 mei 1726: avonturier Ripperda legt alle ambten in Spanje neer en neemt de benen naar de Britse ambassade, wiens volkenrechtelijke immuniteit geschonden wordt (Ripperda wordt later door Spaanse troepen meegenomen en in de gevangenis gegooid)
  • 15 mei 1734: Don Carlos (zoon Filips V) proclameert zichzelf tot Koning van Napels en beide Siciliën
  • 16 mei 1738: geheim verdrag Frankrijk/Beieren over opvolging Keizer
  • 18 mei 1736: Rijksdag in Regensburg keurt preliminaria Keizer/Lodewijk XV goed
  • 25 mei 1720: Verklaring van Aranjuez: Filips V verzaakt aan Sicilië en zijn reversierecht, treedt toe tot de Quadruple Alliantie
  • 27 mei 1725: aankondiging huwelijk Lodewijk XV en Marie Leczynska, dochter van de verjaagde ex-koning van Polen
  • 28 mei 1734: slachting bij de veldslag van Parma tussen Oostenrijkers en Fransen
  • 31 mei 1727: preliminaria van Parijs tussen Frankrijk en Spanje, maakt een einde aan de internationale spanning, veroorzaakt door het Ripperdaverdrag; schorsing voor zeven jaar van de Compagnie van Oostende (principe)
Juni
 
  • 9 juni 1720: fiscaal van de admiraliteit Amsterdam legt beslag op de Flandria (Brugs schip), als represaille voor het verlies van de Commany
  • 12 juni 1726: ontslag van "Monsieur le Duc": hertog van Bourbon niet langer eerste minister Lodewijk XV
  • 12 juni 1734: dood veldmaarschalk Berwick
  • 14 juni 1728: opening van het congres van Soissons door Fleury en Sinzendorf
  • 17 juni 1734: dood veldmaarschalk Villars
  • 21 juni 1719: slag van Francavilla: Spanjaarden verslaan Oostenrijkers
  • 22 juni 1720: verklaring van San Lorenzo: Filips V verzaakt aan heel Italië
  • 23 juni 1734: La Peyrouse capituleert in Danzig voor de Russen
  • 29 juni 1734: veldslag van Guastalla: de Coigny (Fra) wint tegen Oostenrijkers
Juli
 
  • 4 juli 1719: kassa rinkelt voor de Oostendse Compagnie: Prince Eugène keert terug uit Kanton met 1 000 000 fl. aan thee
  • 11 juli 1708: slag bij Oudenaarde 
  • 12 juli 1717: Giulio Alberoni, Spaans eerste minister, wordt kardinaal
  • 13 juli 1720: remissiepreliminaria tussen Savoye-Sardinië en Karel VI
  • 18 juli 1734: capitulatie Philippsburg voor de Fransen
  • 21 juli 1718: vrede van Passarowitz tussen de Sultan en de Keizer
  • 31 juli 1712: Filips V verzaakt aan de Franse kroon en petit comité
Augustus
 
  • 1 augustus 1714: dood van Anna van Groot-Brittannië, opvolging door George I
  • 2 augustus 1718: Quadruple Alliantie tussen Frankrijk, Groot-Brittannië en de Keizer (met een opening voor de Staten-Generaal)
  • 4 augustus 1733: nieuw verdrag Frankrijk-Wittelsbachs tegen Pragmatieke Sanctie
  • 5 augustus 1716: Slag van Peterwardein: Eugenius verplettert de Turken
  • 6 augustus 1726: Russische Tsarina belooft 30 000 man aan Keizer en Spanje
  • 8 augustus 1720: effectieve cessie Sardinië door Karel VI
  • 9 augustus 1720: tweede Flandria gepakt bij Fort Bencoulen (Brits)
  • 10 augustus 1723: overlijden kardinaal Dubois in Versailles
  • 11 augustus 1718: zeeslag van Passaro: Byng keldert de Spaanse vloot
  • 15 augustus 1717: n.a.v. bezoek Peter de Grote aan Parijs: Frans-Pruissisch-Russisch alliantieverdrag
  • 19 augustus 1719: verzakings verklaring Maria Josepha van Oostenrijk bij huwelijk met Frederik III Augustus van Saksen
  • 20 augustus 1727: aanstelling Chauvelin als garde des sceaux
  • 22 augustus 1717: Spaanse invasie van Sicilië 
  • 22 augustus 1717: val van Belgrado voor Eugenius
  • 23 augustus 1719: Karel VI verkrijgt een patent voor de Oostendse compagnie aan de Coromandel-kust
  • 26 augustus 1735: 12 000 Russen versterken Eugenius aan de Rijn 
September
 
  • 1 september 1715: overlijden Lodewijk XIV
  • 2 september 1715: cassatie testament Lodewijk XIV door Parlement van Parijs; Filips van Orléans regent
  • 3 september 1725: alliantieverdrag van Hannover: Frankrijk, Groot-Brittannië en Pruisen spannen samen tegen een liga tussen Keizer, Tsarina en Spanje 
  • 6 september 1724: Filips V terug op de troon na vooroverlijden Luis I
  • 10 september 1721: Vrede van Nystad tussen Zweden en Rusland; einde Grote Noorse Oorlog (1700-1721)
  • 16 september: Dubois gemandateerd als buitengewoon gezant om in Hannover met Stanhope te onderhandelen
  • 20 september 1726: Fleury wordt kardinaal
  • 28 september 1721: Guillaume Dubois wordt kardinaal
Oktober
 
  • 3 oktober 1722: Maria Amalia van Oostenrijk verzaakt aan haar opvolgingsrechten n.a.v. huwelijk met Karel Albert van Beieren
  • 3 oktober 1735: preliminaria van Wenen: grote territoriumswap beëindigt Poolse Successieoorlog
  • 6 oktober 1717: Karel VI verenigt Luxemburg en Brabant
  • 9 oktober 1711: Frans-Britse preliminaria in de Spaanse Successieoorlog 
  • 11 oktober 1733: Franse oorlogsverklaring aan Karel VI in Poolse Successieoorlog
  • 12 oktober 1726: verdrag van Wusterhausen: Pruisen verlaat de alliantie van Hannover en loopt over naar de Keizer, in ruil voor erkenning van het Hohenzollern-recht op de successie in Gullik en Berg
  • 17 oktober 1715: verdrag van Greifswald: Rusland spant met Hannover (Groot-Brittannië) samen tegen Zweden
  • 18 oktober 1731: Keizerlijk commissiedecreet over de Pragmatieke Sanctie voor de Rijksdag in Regensburg
  • 20 oktober 1740: overlijden Karel VI in Wenen
  • 23 oktober 1719: Oostendenaar De Winter neemt Hollands yacht Commany als represaille voor het verlies van de Marquis de Prié
November
 
  • 3 november 1733: Milaan (Keizer) valt voor Frans-Spaans-Sardijns leger
  • 3 november 1736: dood Jose Patiño, Spaans eerste minsiter
  • 4 november 1733: Keizerlijke oorlogsverklaring tegen Frankrijk, Savoie-Sardinië, Spanje
  • 5 november 1712: Filips V verzaakt aan de Franse kroon voor de Cortes
  • 7 november 1733: eerste Bourbon-familiepact tussen Lodewijk XV en Filips V
  • 9 november 1729: verdrag van Sevilla tussen Frankrijk-Groot-Brittannië en Spanje; dreiging oorlog tegen Keizer
  • 15 november 1715: Barrièretraktaat van Antwerpen tussen Staten-Generaal, Keizer en Groot-Brittannië 
  • 15 november 1715: slag van Sheriffmuir: Earl of Mar (leider Schotse Jacobitische opstandelingen) verpletterd door Engels (protestants) leger van George I
  • 17 november 1730: Filips V laat weten het congres van Soissons als verbroken te beschouwen  
  • 18 november 1738: definitief vredesverdrag Frankrijk/Keizer/Rijk
  • 21 november 1733: Jose Patiño Spaans eerste minister
  • 23 november 1736: Frankrijk erkent Augustus III als koningvan Polen
  • 23 november 1724: Frankrijk aanvaardt expectatieve investituur Don Carlos voor Parma-Piacenza en Toscane
  • 24 november 1733: neutraliteitsverdrag Den Haag tussen Frankrijk en de Staten-Generaal: Zuidelijke Nederlanden worden met rust gelaten
  • 28 november 1716: wederzijds Frans-Brits garantieverdrag van Hannover, formeel begin van een tandem
December
 
  • 2 december 1723: overlijden Filips van Orléans
  • 5 december 1719: kardinaal Alberoni valt uit de gratie bij Filips V, verliest alle ambten
  • 5 december 1726: start oppositiekrant The Craftsman (Bolingbroke/Tories) tegen Walpole-ministerie
  • 9 december 1718: Frankrijk wijst de Spaanse ambassadeur Cellamara uit
  • 14 december 1719: Victor Amadeus II van Savoye gekroond tot koning van Sardinië 
  • 19 december 1722: octrooi op patent voor de Keizerlijke Oost-Indische Compagnie van Oostende
  • 19 december 1711: Karel VI aanvaardt Keizerlijke Imperiale Capitulatie Rijksdag
  • 22 december 1718: tweede barrièreverdrag (Staten-Generaal, Groot-Brittannië-Keizer)
  • 24 december 1734: brand in het Alcazàr van Madrid: archieven opgestookt
  • 29 december 1718: verdrag tussen Keizer en Savoye-Sardinië over ruil Sardinië/Sicilië

donderdag, juni 14, 2012

Historische kaarten in *.gif

Interessant experiment bij Jamel Ostwald, die een kaart van de geallieerde (Habsburgs-Brits-Hollands-Portugese) bezetting van het Iberische schiereiland tijdens de Spaanse Successieoorlog ontwierp. Zie zijn al eerder aangeraden blog "Skulking in Holes and Corners".